Ko‘mir utopiyasi: Toshkent havosi qanday tozalanadi?
Toshkent hokimligi ekologiya bilan bog‘liq muammoni tan oldi, NOVA24.uz nima bo‘lganini, nima sababdan bu yerda issiqxonalar va kabobxonalar borligini, poytaxtni kim va qanday shamollatishini o‘rganmoqda.
NOVA24 tahririyati Toshkent shahar hokimligining iflos havoga qarshi kurashi, issiqxonalarda tartibsiz ishlaganlarning jazolanishi, shuningdek, “umumiy ovqatlanish hidlari” ustidan nazoratning kuchaytirilishi haqida hikoya qiladi.
Havo harorati pasayishi bilan toshkentliklar, ayniqsa, Yunusoboddagi achchiq tutundan ommaviy ravishda shikoyat qila boshladilar. Mahalliy aholidan vaziyatning qisqacha tavsifi:
Bu qandaydir qiyomat-qoyim, hamma yoqni qo‘lansa hidli va quyuq tuman qoplagan, tomog‘imiz achishadi, yo‘talamiz, kvartirani shamollatishning iloji yo‘q, yoqilg‘ining dahshatli hidi, shaxtadan kirayotgan tutundan uyg‘onamiz, derazalar goh yopiq bo‘ladi.
PM 2.5 zarralari bo‘yicha ifloslanish reytinglari rekordlarni yangilaydi. Aholi nima uchun rasmiylar vaziyatni e’tiborsiz qoldirayotganini tushunmayapti. Ayrim faollar Ekologiya vazirligi va prezident qabulxonasiga xat yozmoqda. Biroq odamlar muammo bilan yolg‘iz qolmoqda.
Shunda shahar hokimiyatining eng insonparvar va xalqparvar vakili, hozirda Mahallalar uyushmasi Toshkent boshqarmasining boshlig‘i Furqat Mahmudxo‘jayev paydo bo‘ldi.
U 12-noyabrga o‘tar kechasi shaxsan o‘zi Yunusobodga kelib, videomurojaat yo‘llagan, unda havo ifloslanishida issiqxonalarni ayblab, odamlar, ayniqsa, keksalar, bolalar va surunkali kasalliklarga chalinganlar salomatligiga katta zarar yetkazayotganini tan olgan hamda aholidan bu muammoni hal qilmaguncha doimiy ravishda ko‘tarib turishni so‘ragan.
Oradan bir necha soat o‘tib, Toshkent shahar hokimligi Furqat Mahmudxo‘jayevning videosi bo‘yicha murojaat e’lon qildi. Poytaxt ma’muriyati sovuq ob-havo boshlanishi bilan havo sifati keskin yomonlashayotganini ochiq tan oldi, garchi 3-4 yil oldin vaziyat yaxshiroq edi. Hokimlik murojaatida shunday deyiladi:
Iqtisodiy faoliyatning kengayishi va tadbirkorlikning o‘sishi nafaqat shahar ichida, balki viloyatning yaqin tumanlarida joylashgan issiqxona xo‘jaliklariga ham ta’sir ko‘rsatdi. Bu havo sifatining yomonlashishiga, ekologik muvozanatning buzilishiga olib keladi, shaharliklar salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Shahar hokimiyati harakat qilishga qaror qildi. Ekologiya boshqarmasi, kadastr xizmati, FVV, IIBB, O‘zgidromet, Soliq boshqarmasi va hokimlik vakillari ishtirokida ishchi guruh tuzildi. Yetti idora birgalikda ekologik reydlar o‘tkazadi.
Huquqbuzarliklar aniqlangan taqdirda, mavjud vaziyatni o‘zgartirish uchun qat’iy choralar ko‘riladi. Hokimlik bu choralarni belgilab ham qo‘ygan.
Shunday qilib, shartli issiqxona yoki korxonani olaylik. Agar u ko‘mir qozonlaridan foydalansa, ular kulning og‘ir va yengil zarralarini ushlab turadigan filtrlarni o‘rnatishga majbur bo‘ladilar. Isitish uchun ishlatiladigan korxonalar, yana to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtibos, o‘ziga xos hid va havo rangini buzadigan materiallar — bular shinalar, barglar, axlat va pech yoqilg‘isi, ularga uskunalarni ko‘mirga almashtirish va filtrlar o‘rnatish buyuriladi.
Aks holda korxonalar yopiladi, hokimlik buni shunday ta’rifladi — og‘ir ekologik vaziyat yillarida faoliyat to‘xtatiladi. Aql bovar qilmaydi.
Qattiq yoqilg‘ili barcha korxonalar alohida hisobga olingan holda maxsus reyestrga kiritiladi, isitish mavsumi davomida ishchi guruhlar tomonidan rejadan tashqari tekshiruvlar o‘tkaziladi.
Hokimlik, shuningdek, atmosferani ifloslantirishi mumkin bo‘lgan barcha obyektlar: issiqxonalardan tortib, ochiq olovda taomlar tayyorlanadigan umumiy ovqatlanish korxonalarigacha nazoratga olinishini ma’lum qildi.
Yakunda hokimlik shahar aholisini ekologiya haqida qayg‘urishga chaqirdi va korxonalarni ekologik talablarga muvofiqlashtirish uchun maslahat yordami ko‘rsatishga va’da berdi.
Vaziyat murakkab. Yunusobodliklarning yagona istagi – issiqxonalarni buzib tashlash. Issiqxona xo‘jaligi halol mehnat bilan kun ko‘rishni istaydi. Afsuski, hokimlik axboroti, menimcha, asosiy muammo — issiqxonalarni barqaror gaz bilan ta’minlashning yo‘qligiga ta’sir qilmaydi. Ko‘mirlashtirish — orqaga qadam, to‘liq gazga o‘tish eng yaxshi yechim bo‘lardi.
Ko‘mir yoqilganda simob, qo‘rg‘oshin, margimush, selen va boshqa zaharli moddalar ajralib chiqadi. Oltingugurt dioksidi va azot oksidi kislotali yomg‘irlarga olib kelishi mumkin. So‘nggi yillarda havoning PM 10 va PM 2,5 mayda zarrachalari bilan ifloslanishi baholanmoqda, ular nafas olish a’zolari orqali erkin kirib, turli kasalliklarga olib keladi. Ko‘mirni yoqishda mikrometrning o‘ndan bir qismigacha zarrachalar ajralib chiqadi, PM 0.1, ular hatto teri qoplamidan ham o‘tishga qodir.
Filtrlar — murakkab mavzu, ular arzon emas va doimiy xizmat ko‘rsatishni talab qiladi, bundan tashqari, hatto eng innovatsion yechimlar ham ko‘mir yoqishning zararini to‘liq bartaraf eta olmaydi. Issiqxona xo‘jaliklarida qo‘lbola burjuykalar uchun asbob-uskunalar, ehtimol, juda sodda bo‘lib, kul va qurumning yirik zarralari filtrlanadi. Hech narsadan ko‘ra yaxshi, lekin bu gaz ham emas.
Shuni unutmaslik kerakki, issiqxona muammosini hal qilish — bu davo emas. Havo sifatiga ta’sir qiluvchi omillarning keng ro‘yxatini chegirma deb atash mumkin. Qozonxona va elektrostansiyalarda ko‘mir va mazut yoqilishi, qurilishlar, daraxtlar kesilishi, cho‘llanish, ob-havo omili, iflos benzin, betonlangan shahar. Darvoqe, bir-ikki yil avval yotqizilgan beton qoplamaning sifati haminqadar. Beton uvalana boshladi va siz bilan biz nafas olayotgan havoning changli tarkibini to‘ldirdi.
Shunga qaramay, hokimlik bu masalaga jiddiy yondashgani quvonarli. Ehtimol, issiqxonalar va boshqa korxonalar ustidan jiddiy nazorat o‘rnatilgandan so‘ng, havo ideal bo‘lmasa-da, hozirgidan ko‘ra toza bo‘ladi.
Izohlar