NOVA24 talqini bo‘yicha “2023-yil insoni” reytingi

O‘zbekiston 2023-yilni ba’zan quvonchli, ba’zan qayg‘uli voqealarga boy holda kuzatmoqda. Shunday bo‘lsa-da, siyosiy va ijtimoiy hayotdagi barcha o‘zgarishlar ortida jonli insonlar turardi. NOVA24 tahririyati O‘zbekiston hayotining ushbu davrida alohida hissa qo‘shgan bir necha shaxslarni ajratib ko‘rsatadi.

“Yil ayoli”
Irina Matviyenko va NeMolchi faollari

2023-yildagi haqiqiy yutuq xotin-qizlar va voyaga yetmaganlarni zo‘ravonlikdan himoya qilishni ta’minlash to‘g‘risidagi qonun bo‘ldi. Bu qonun oiladagi zo‘ravonlikni jinoiylashtirish, tazyiq va ta’qib uchun javobgarlikni belgilashni o‘z ichiga oladi. Endi jinsiy zo‘ravonlar yengillashtiruvchi holatlar bilan shartli muddatidan ilgari ozod qilinmaydi. O‘zbekistonda oiladagi zo‘ravonlikning jinoiylashtirishi haqidagi xabar respublika chegaralaridan ancha uzoqlarga tarqaldi.

Qonun loyihasini ishlab chiqishda Irina Matviyenko va NeMolchi zo‘ravonlikka qarshi loyihasi faollari faol ishtirok etishdi. Ularning ishtirokisiz qonunning qabul qilinishi, eng kamida, ancha cho‘zilib ketardi, eng ko‘pi bilan esa umuman amalga oshmasligi mumkin edi.

Qonunni qabul qilish yetarli emas, uning ijrosini ta’minlash zarur. Saida Mirziyoyeva to‘g‘ri ta’kidlaganidek, bu moddalar ishlashi va jamiyat o‘zgarishi uchun oldinda murakkab va uzoq davom etadigan ish turibdi. NOVA24 tahririyati fikriga ko‘ra, Irina Matviyenko zo‘ravonlik va gender tengsizligiga qarshi kurashish, ayollar huquq va manfaatlarini himoya qilishning asosiy ommaviy g‘oyachisiga aylandi.

2023-yil ko‘plab shov-shuvli zo‘ravonlik, tazyiq, ayollar va bolalarga nisbatan kamsitish holatlari bilan esda qoladi. Afsuski, bunday hodisalar hali ham hamma joyda uchraydi, ularning ko‘pchiligi NeMolchi loyihasi tufayli ma’lum bo‘lmoqda. Xayriyatki, jamiyatda bunday holatlarga nisbatan toqat kamayib bormoqda, huquq-tartibot idoralari esa, ko‘tarilgan shov-shuvlar tufayli, vaziyatni o‘rganib, ishlarni sudgacha yetkazmoqda.

Irina Matviyenkoning xizmatlarini nafaqat NOVA24 tahririyati e’tirof etdi: “Yuksalish” harakati uni Markaziy Osiyoning TOP-40 yetakchi ayollari qatoriga kiritdi, NeMolchi loyihasi jamoasi esa Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturining (CAREC) gender tengligi bo‘yicha birinchi mukofotini qo‘lga kiritdi.

“Yil erkagi”

Doniyor G‘aniyev

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi Senatga aylanib qoldi, deputatlar ortiqcha savollar bermay va qonunchilik tashabbuslarini ilgari surmay, faqat hukumat loyihalarini ma’qullamoqda. Bu haqda parlament quyi palatasi orasida hozircha yagona «Janob yo‘q» bo‘lgan Doniyor G‘aniyev bayonot berdi. Doniyor G‘aniyevning bahslari va tanqidlari deyarli har bir yalpi majlisda yangramoqda.

O‘tayotgan yilning eng shov-shuvli voqealaridan biri — IIVning yo‘l harakati xavfsizligi tizimini takomillashtirish munosabati bilan Kodekslarga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish taklifi bo‘ldi. Unga ko‘ra o‘zbekistonliklarga huquq-tartibot idoralari xodimlarini “obro‘sizlantirish maqsadida” suratga olish va internetga joylashtirish taqiqlanadi.

Doniyor G‘aniyev huquq-tartibot idoralari xodimlarining xatti-harakatlarini suratga olish va e’lon qilishni taqiqlash prezident siyosati va “xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari xalqqa xizmat qilishi kerak” degan tamoyilga zid ekanini aytib, tuzatishlarga keskin qarshi chiqqan yagona shaxs bo‘ldi.

Deputat, shuningdek, bunday taqiqlar huquq-tartibot idoralari tomonidan suiiste’molchiliklarning avj olishiga olib kelishi, bu esa aholining huquq-tartibot idoralariga nisbatan qo‘rquvi, ishonchsizligi va nafratini yanada kuchaytirishi mumkinligini ta’kidladi.

Qonun loyihasi jamoatchilik muhokamasidan o‘tmagan bo‘lsa-da, deputatlar uni bir majlisda uch o‘qishda qabul qilib, Senatga yubordi.

Shuningdek, deputatning kambag‘al odamlarni Alisher Qodirovning ayblovlaridan himoya qilgani ham esda qoldi. O‘shanda “Milliy tiklanish” partiyasi rahbari kambag‘allar o‘z ahvoliga o‘zlari aybdor degan xulosaga kelgandi.

O‘z navbatida, Doniyor G‘aniyev Alisher Qodirovni kambag‘allarga nisbatan nafrat qo‘zg‘atishda ayblab, odamlar ishlamagani uchun emas, balki ochlik, kasallik, ishsizlik, ta’lim yo‘qligi kabi “qashshoqlik tuzog‘i”ga tushib qolgani uchun kambag‘allikdan chiqa olmasligini ta’kidladi.

“Yil blogeri”

Nikita Makarenko

Yildan-yilga to‘laqonli OAVga tenglashtirish mumkin bo‘lgan blogerlarning mashhurligi va ta’siri ortib bormoqda. Ularning o‘z huquq va majburiyatlari bor, ularning faoliyatini Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi nazorat qiladi, ularning postlari esa jamoatchilik e’tiroziga, sud muhokamasiga va davlat organlarining noroziligiga sabab bo‘lmoqda.

Nikita Makarenko o‘tgan yil davomida eng faol rusiyzabon bloger sifatida ko‘plab muammolarni ko‘tarib chiqdi. Bular orasida shifokorlar va o‘qituvchilar orasidagi majburiy mehnat, tartibga solinmagan piyodalar o‘tish joylari va shaharsozlik xatolari, tartibsiz qurilishlar, ekologik qonunbuzarliklar, jumladan suvdan nooqilona foydalanish, Olmaliq kon-metallurgiya kombinatidan havo ifloslanishi, Toshkent viloyati va Ugom-Chotqol milliy bog‘ida chorva mollarini nazoratsiz boqish masalalari bor edi.

So‘nggi holat Ekologiya vazirligi bilan qarama-qarshilikka olib keldi: vazirlik blogerni yolg‘onchi va shantajchi deb atab, sudga murojaat qilmoqchi bo‘ldi, ammo ish ko‘rib chiqilmadi.

Bundan tashqari, Nikita Makarenko madaniyat sohasini faol rivojlantirmoqda, festivallar tashkil etishda qatnashmoqda, “Elektrooko” guruhida ijro etmoqda va “Ilhom” teatrida spektakllar sahnalashtirmoqda.

“Yil matbuot kotibi”
Hayot Shamsutdinov

Davlat tashkilotlari axborot xizmatlari rahbarlarining ommaviy axborot vositalari bilan ishlash sifatiga ta’sirini baholash mushkul. Mamlakat ochiqlikka intilmoqda, davlat rahbari idoralarni jurnalistlar va jamoatchilik bilan muloqot qilishga undamoqda. Ba’zi matbuot xizmatlari bu vazifalarni uddalayapti, boshqalari esa konservativ tarzda jim turishda davom etmoqda.

NOVA24 tahririyati 2023-yilda eng tezkor va samarali ishni Bosh prokuraturaning Jamoatchilik bilan aloqalar va huquqiy axborot boshqarmasi boshlig‘i, podpolkovnik Hayot Shamsutdinov bilan yo‘lga qo‘ydi. Matbuot kotibi bu lavozimda beshinchi yildir ishlab kelmoqda. Undan oldin bu vazifani 2023-yil oktyabridan buyon Bolalar ombudsmani lavozimida ishlab kelayotgan Surayyo Rahmonova bajargan.

Shavkat Mirziyoyevning birinchi prezidentlik muddatidayoq prokuratura organlarida tub o‘zgarishlar boshlandi. Umid qilamizki, prokuratura bundan keyin ham inson huquq va erkinliklari, xalq manfaatlari, demokratik va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan qonunlar va hujjatlarga rioya etilishining ishonchli himoyachisi sifatida rivojlanadi.

“Yil umidi”
Jamoat transporti

Havo sifatining tez yomonlashishi, yangi avtomobillar uchun yillik shartnoma navbatlari, gaz quyish shoxobchalarida gaz tanqisligi va qimmatlashib borayotgan benzin muammolari, yo‘llardagi o‘n balli tirbandliklar fonida jamoat transportini rivojlantirish vaziyatni ijobiy tomonga o‘zgartirishning yagona to‘g‘ri yo‘li bo‘lib ko‘rinmoqda.

Haydovchilarni jamoat transportiga o‘tkazish yoki odamlarni mashina sotib olish fikridan qaytarish juda qiyin vazifa, biroq mamlakat so‘nggi bir yil ichida bu borada katta qadam tashladi. Innovatsiyalar avval Toshkentda qo‘llaniladi, so‘ng boshqa hududlarga tarqatiladi.

Yangi moslashuvchan yo‘lkira tariflarini joriy etish, turli to‘lov usullari bilan raqamlashtirish, yangi avtobus va elektrobuslar xarid qilish, yo‘nalishlarni qayta ko‘rib chiqish va optimallashtirish, avtobus haydovchilari uchun rejalardan voz kechish va tizimni brutto-shartnomalarga o‘tkazish, jamoat transportini “yashillashtirish”, poytaxt metrosining yangi bekatlarini qurish va halqa liniyasini bir butun qilib bog‘lash — bularning barchasini yutuqlar qatoriga kiritish mumkin.

O‘zgarishlar o‘z natijasini bermoqda: 14-noyabr kuni Toshkent avtobuslarida yo‘lovchilar soni birinchi marta bir millionga yetdi. “Toshshahartransxizmat” ma’lumotlariga ko‘ra, o‘rtacha oylik yo‘lovchi tashish hajmi yil davomida 92 foizga oshib, qariyb 27 millionga yetdi. Toshkent metropolitenining kunlik yo‘lovchilar soni taxminan 700 mingtani tashkil etib, bu o‘tgan yilgi ko‘rsatkichdan 200 mingtaga ko‘p. Bundan tashqari, yaqin kelajakda tramvay va trolleybuslar qayta tiklanishi kutilmoqda, mutaxassislar va haydovchilar Toshkent davlat transport universitetida tayyorlana boshlaydi.

Hammasi ham yaxshi emas, jamoat transporti tizimida muammolar juda ko‘p. Xususan, metropoliten imkoniyatlarning chegarasida ishlayapti, tig‘iz soatlarda yo‘lovchilar ba’zan to‘liq to‘ldirilgan 2-3 ta poyezdni o‘tkazib yuborishga majbur bo‘lishmoqda. 2023-yil oxirida metropolitenga 56 ta zamonaviy vagon keltirilishi kerak, 2024-yilda yana 104 ta vagon sotib olish rejalashtirilgan. Bu intervallarni qisqartirish va yo‘lovchilarga sifatli xizmat ko‘rsatish imkonini beradi.

Ba’zida hukumat tushunarsiz qarorlar qabul qilib, avtobuslar uchun amalda ajratilmagan maxsus yo‘laklar kabi yarim choralarni joriy etadi. Ko‘plab tanqidlar va “A” harfli yo‘laklarda avtomobillarni to‘xtatish hamda harakatlanishi uchun bir qator jarimalar yozilgandan so‘ng, avtobuslar uchun yo‘lning o‘rtasida toshkentliklar tirbandliklarsiz harakatlanishi mumkin bo‘lgan alohida yo‘laklar ishlab chiqildi.

Yaxshilanishlarni doim tezroq ko‘rishni istaymiz, qo‘yilgan qadamlarni esa uzoq vaqt muhokama qilib, qanday qilib yaxshiroq qilish mumkinligini o‘ylaymiz. Muhimi, tizim bir joyda to‘xtab qolmayapti. Xato qilmaydigani – hech narsa qilmaydigandir.

Mavzuga doir: 2023-yil yakunlari: NOVA24 tahririyati O‘zbekiston uchun ushbu 12 oyning eng yorqin lahzalarini eslab o‘tmoqda